Tijd dat bedrijven hun winsten delen met stakeholders

Kapitalisme HEMA kwam niet in handen van klanten, werknemers en andere belanghebbenden. Maar bedrijven waar de winst niet alleen naar aandeelhouders gaat, versterken en verduurzamen de economie, schrijven Anna Grebenchtchikova, Mei Li Vos en anderen.

Het rampjaar 2020 zet zich in 2021 voort. Veel mensen raakten hun baan kwijt en meer zullen volgen. Veel ondernemers zullen niet worden kunnen gered, ook al doet de Nederlandse overheid met steunpakketten haar best. Eén luilekkerland lijkt de dans te ontspringen: de financiële markt. Na een flinke dip in maart is deze markt op een groeipad terecht gekomen. Inmiddels wordt het ene hoogtepunt na het andere hoogtepunt bereikt op de beurzen.

De vruchten hiervan worden door enkelingen geplukt. Forbes schatte in dat de miljardairs collectief in 2020 1,9 biljoen dollar (een miljoen maal een miljoen) rijker zijn geworden. Om daar iets bij voor te stellen: een miljoen secondes duurt elf dagen, 13 uur, 48 minuten en 40 seconde. Een biljoen secondes duurt iets langer dan 31.688 jaar. Je hoeft geen socialist te zijn, om te denken dat dit anders moet en kan. Maar hoe? Er zijn vele boeken over superkapitalisme of sociaal ondernemerschap geschreven, maar oplossingen worden zelden in de praktijk uitgevoerd.

In juni inspireerde HEMA ons de theorie over sociaal ondernemerschap in de praktijk te brengen. We waagden een sprong in het diepe en besloten geduldig kapitaal te zoeken om dit bijna honderd jaar oude bedrijf te behouden voor Nederland. HEMA dreigde namelijk om te vallen. Het concept van HEMA is geweldig: goede spullen voor gewone mensen voor een redelijke prijs. De afgelopen decennia was het bedrijf in het vaarwater gekomen van spreadsheetcowboys, die niet dit mooie concept, maar er een plukje financial engineering in zagen. Toen Marcel Boekhoorn het bedrijf in 2018 kocht van de Britse aandeelhouders was HEMA voor zijn financiers een pinautomaat geworden die jaarlijks 50 miljoen euro aan rente mocht afdragen. Geen wonder dat HEMA bij de eerste coronamaatregelen in de problemen kwam.

Maak stakeholders aandeelhouders

Daarom deden wij, net als het Brits private equity-fonds Alteri en het consortium Parcom-Mississippi Ventures een bod op HEMA. We schreven de benodigde toekomststrategie, waarin alle stakeholders van HEMA – van klanten en werknemers tot toeleveranciers en verhuurders – ook een soort aandeelhouders zouden zijn. Onder de motorkap, en ondanks de schuldconstructies, blijft HEMA namelijk een sterk merk, dat naast mooie producten ook een aardig percentage aan haar eigenaars kan uitkeren.

Met ons initiatief KoopdeHEMA.nl overtuigden we niet alleen vele fans en investeerders, maar ook de uiteindelijke winnaars – het Parcom-Mississippi Ventures consortium – om met ons aan tafel te gaan. Zij zien de meerwaarde die een trouwe schare aan fans aan de HEMA kan bieden. Zelfs een kleine medeaandeelhouder zal net wat vaker voor HEMA kiezen, en zijn omgeving inspireren hetzelfde te doen. Zo verandert het oude retailmodel, waarin de klant alleen langskomt voor de spullen, naar een van mede-eigenaarschap en stakeholdership.

Zo’n model hoeft niet aan HEMA alleen voorbehouden te zijn. Zo zijn er coöperatieve winkels als het Britse Coop, waar niet grootinvesteerders de koers bepalen en winst opstrijken, maar duizenden kleine leden. Het Britse John Lewis is volledig in handen van haar 80.000 werknemers, die ook allemaal hetzelfde percentage aan bonus krijgen: van ceo tot vakkenvuller. In Nederland is de biologische supermarkt Odin in handen van klanten, werknemers en boeren, die allemaal belang hebben bij een goed bedrijfsresultaat.

Meet bedrijven met Marx-ratio

Ook buiten de detailhandel zijn er bedrijfsmodellen denkbaar waar de winsten breder verdeeld worden dan een klein clubje eigenaars. Een goede maatstaf hiervoor is de door The New York Times in het leven geroepen Marx-ratio, die meet hoe de bedrijfswinst per werknemer in verhouding staat tot de mediane compensatie van werknemers. Vaak gaat een groter deel van de winst naar de aandeelhouders. Maar soms is een bedrijf als het ware een socialistisch paradijs: winsten gaan dan vooral naar werknemers. Frappant genoeg scoren juist grootbanken als Morgan Stanley en Goldman Sachs hier uitermate goed op: de werknemers verdienen goed geld, de aandeelhouders staan op de tweede plaats.

In Nederland zijn de nieuwe bedrijfsmodellen nog wat schaars. Door dertig jaar loonmatiging delen Nederlandse werknemers dieptreurig weinig in de winst. Dit hoeft echter niet zo te blijven. Door de coronapandemie is onze economie door elkaar geschud: het is aan ons om wat volgt vorm te geven. Er is geen reden waarom niet elke onderneming zijn trouwe fans, medewerkers en andere stakeholders kan aanspreken om mede-eigenaar te worden. Samen kunnen we een duurzame economie scheppen, die de klappen van de conjunctuur aan kan. Dat doe je door samen risico’s te spreiden, de vruchten te plukken als het goed gaat en samen het belang van continuïteit van de onderneming te delen. Wij hebben dit opgezet voor HEMA. Wie volgt?